Historia Zakonu w Polsce
Św. Paweł z Teb, mal. José de Ribera (1640)
Zakon Paulinów powstał na ziemi węgierskiej. Pierwszą paulińską wspólnotę zgromadził, z rozproszonych po lasach i grotach skalnych pustelników, Bartłomiej, biskup Pecs, któryej w roku 1225 wybudował konwent i kościół pod wezwaniem św. Jakuba na górze Patacs i nadał pierwszą regułę ustalającą styl życia klasztornego. Niemal równocześnie bł. Euzebiusz, kanonik kapituły katedralnej w Ostrzyhomiu, wybudował dla pustelników klasztor z kościołem Św. Krzyża na Górze Pilis. Ta wspólnota obrała za swojego głównego patrona Św. Pawła z Teb, pierwszego ze znanych w tradycji pustelników, żyjącego na pustyni w Egipcie na przełomie III i IV wieku.
Z czasem nastąpiła unia pomiędzy obu wspólnotami. Nowo utworzona społeczność zakonna od 1263 roku przyjęła nazwę „Bracia Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika”. W roku 1308 kardynał Gentilis, legat papieża Klemensa V, nadał zakonowi w imieniu stolicy Apostolskiej regułę św. Augustyna i oficjalnie zatwierdził Zakon Św. Pawła Pierwszego Pustelnika. Zakon rozprzestrzenił się na Węgrzech i Półwyspie Bałkańskim, w Polsce, Austrii i Niemczech, znany był także we Włoszech, Francji, Hiszpanii i Portugalii, skąd dotarł do Ameryki Południowej wraz z pierwszymi pionierami chrześcijaństwa.
Ikona Jasnogórska
Do Polski z Węgier, z klasztoru Marianosztra (Nasza Maria) sprowadził paulinów książę Władysław Opolczyk. Paulini przybyli w 1382 roku do Częstochowy, otrzymując wzgórze jasnogórskie wraz z niewielkim kościołem pod wezwaniem Matki Bożej. W nim wkrótce umieścili, od wieków otaczany wielką czcią, Cudowny Wizerunek Matki Najświętszej, przywieziony przez fundatora z Bełza. W toku historii Jasna Góra stała się duchową stolicą Polaków, symbolem wierności i religijności narodu, a także – jako pierwszy klasztor pauliński w Polsce – matką innych domów zakonnych.
Przypadający głównie na XIV i XV wiek wielki rozkwit Zakonu na ziemi węgierskiej został gwałtownie zatrzymany przez najazd Turków. Po bitwie pod Mohaczem (1526r.) paulini prawie przestali tam istnieć. Po klęskach na Węgrzech centrum życia zakonnego zaczęło powoli przesuwać się w stronę Jasnej Góry. Fundacja jasnogórskiego klasztoru dała początek nowym placówkom w Polsce. Powstały klasztory w Głogowie (1388r.), Wieluniu (1394r.), Wieruszowie (1401r.), Beszowej (1421r.), Brdowie (1436r.), Pińczowie (1484r.), Oporowie (1453r.), Krakowie (1472r.), Wielgomłynach (1476r.), Konopnicy (1632r.), Łęczeszycach (1639r.), św. Barbara w Częstochowie (1646r.), Topolnie (1658r.) Warszawie (1661r.), Włodawie (1698r.), Leśniowie (1706r.), Leśnej (1727r.), Starej wsi (1728r.), Niźniowie (1740r.). Zakonnicy zyskali szybko aprobatę i poparcie zarówno wśród możnych jak i przede wszystkim pośród szerokiego ogółu wiernych.
Od XVII wieku Zakon przeżywał swój rozkwit na ziemi polskiej. Paulini weszli w bardzo żywy i prężny okres działalności apostolskiej, nauczania ludu przez misje. Oddawali się pracom naukowym, niejednokrotnie stawali na czele narodowych zrywów, jako obrońcy wartości kościelnych i narodowych. U schyłku XVIII wieku polska prowincja liczyła ponad 80 klasztorów, rezydencji, parafii i administratur paulińskich. Zakonnicy poszerzali nadal swą działalność duszpasterską, otaczając opieką chorych i cierpiących.
Wejście do klasztoru Na Skałce
Rozbiory Polski i okres narodowej niewoli stał się czasem dla Zakonu bardzo niekorzystnym. Trwający w pełni rozkwitu duszpasterskiego i intelektualnego zakon dotknęły skutki kasaty zakonów. Ze wszystkich istniejących klasztorów na terenie dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów ocalały tylko dwa klasztory – Jasna Góra i Kraków, stając się niezależnymi od siebie domami.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, rozpoczęło się powolne odradzanie Zakonu. W 1920 roku połączyły się klasztory jasnogórski i krakowski i zwołano pierwszą kapitułę generalną, na której wybrano generałem zakonu o. Piotra Markiewicza. W tym okresie organizacja Zakonu obejmowała trzy domy: Jasną Górę, Kraków i Leśną Podlaską (od 1919 roku). Po II wojnie światowej paulini powrócili także do innych dawnych placówek.
Aktualnie w Polsce, poza Jasną Górą, gdzie mieści się Dom Generalny, paulińskie klasztory i domy zakonne znajdują się: na Bachledówce k/Zakopanego, Biechowie, Błotnicy k/Radomia, Brdowie, Częstochowie – św. Barbara, w Krakowie na Skałce (klasztor i Wyższe Seminarium Duchowne), Leśnej Podlaskiej, Leśniowie-Żarkach (dom nowicjacki), Łęczeszycach, Oporowie k/Kutna, Łukęcinie, Paulinach-Mochowie, Świdnicy, Toruniu, Warszawie, Wielgomłynach, Wieruszowie, we Włodawie, Wrocławiu oraz Żarkach-Letnisko. Paulini mają także klasztory w wielu krajach Europy (m. in. na Węgrzech, Chorwacji, Słowacji, Czechach, Ukrainie, Białorusi, Łotwie, Rumunii, Niemczech, Włoszech, w Wielkiej Brytanii oraz Hiszpanii); są obecni także w Stanach Zjednoczonych, Australii, oraz RPA i Kamerunie. Zakon liczy obecnie ok. 490 członków.
Poprzez wieki zmieniał się duchowy profil Zakonu i jego posłannictwo. Z zasadniczo pustelniczego charakteru pierwotnej wspólnoty, z biegiem czasu wobec zmieniających się okoliczności oraz otwierając się na znaki czasu, zakon nabrał cech wspólnoty kontemplacyjno-czynnej.
Charyzmat Zakonu
Paulini są zakonem kontemplacyjno-czynnym ukształtowanym z biegiem lat jako zakon klerycki wyjęty, na prawie papieskim (kan. 588 § 2,591, 593). (Konstytucje Zakonu Paulinów, art. 1 § 3)
Herb Zakonny
Celem Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika jest:
- pielęgnowanie kontemplacji Boga w samotności oraz umiłowanie modlitwy liturgicznej;
- pracowite i ubogie życie oraz praktyka pokuty jako udział w zbawczym wyniszczeniu Chrystusa;
- szczególny kult Bogurodzicy, wyrażający się głównie w naśladowaniu Maryi w dziele własnego uświęcenia i w działalności apostolskiej;
- kierowana Duchem Świętym i uwrażliwiona na znaki czasu gorliwość apostolska w służbie Kościoła i bliźnich, ujawniająca się szczególnie przez głoszenie Słowa Bożego, świadectwo życia, sprawowanie sakramentów, zwłaszcza sakramentu pokuty.